Alternatywne metody rozwiązywania konfliktów (ADR)- dlaczego warto je stosować?
Alternatywne metody rozwiązywania sporów (ADR od angielskiego alternative dispute resolution) oznaczają rozstrzygnięcie sporu poza sądem przy pomocy bezstronnego organu rozstrzygającego spory.
ADR obejmują wszystkie pozasądowe metody rozwiązywanie sporów:
- mediacje,
- negocjacje,
- komisje koncyliacyjne,
- postępowanie pojednawcze,
- arbitraż.
Mediacje
Istotą mediacji jest znalezienie satysfakcjonującego dla stron rozwiązania z udziałem mediatora, który nie posiada kompetencji władczych i nie rozstrzyga sporu. Mediator powinien jedynie ułatwiać stronom osiągnięcie porozumienia, pomóc im doprowadzić do zawarcia ugody. Celem mediacji jest więc wypracowanie rozwiązania, które może zostać zaakceptowane przez strony.
Cechy mediacji to:
- dobrowolność (na mediację muszą zgodzić się wszystkie strony biorące w niej udział),
- autonomia stron (strony same decydują o sposobie rozwiązania sporu),
- poufność postępowania,
- akceptowalność,
- bezstronność mediatora wobec stron,
- neutralność mediatora wobec problemu,
- szybkość postępowania,
- niskie koszty.
Poufność postępowania mediacyjnego wynika wprost z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Mediator jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji (o ile strony nie zwolnią go z tego obowiązku). Nie może być również świadkiem co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji (chyba, że strony zwolnią go z tego obowiązku). Ponadto bezskuteczne jest powoływanie się w toku postępowania przed sądem lub sądem polubownym na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym.
Mediacja może mieć charakter bezpośredni (strony + mediator komunikują się ze sobą w bezpośredniej rozmowie) lub pośredni (strony komunikują się ze sobą za pośrednictwem mediatora w osobnych pokojach lub w drodze wymiany korespondencji)
Mediacja pośrednia może być stosowana w określonych przypadkach uzasadnionych wolą stron lub ich dobrem (np.: wysoki poziom emocji, obawa przed konfrontacją z drugą stroną itp.).
Negocjacje
Dwustronny proces porozumiewania się w celu rozwiązania konfliktu lub osiągnięcia porozumienia, gdy przynajmniej jedna storna nie zgadza się z daną opinią lub rozwiązaniem określonej sytuacji.. Strony uczestniczące w negocjacjach dążą do realizacji swoich celów poprzez osiągnięcie porozumienia w zakresie prowadzonych negocjacji i poszukują rozwiązania, które byłyby zadowalające dla wszystkich. W negocjacjach przeważnie uczestniczą osoby, które w pewien sposób są od siebie zależne i dlatego muszą wypracować jedno wspólne stanowisko. Z tego względu to strony są czynne podczas trwania negocjacji.
Skuteczne negocjacje bazują na umiejętności rozpoznawania potrzeb adwersarzy i kompromisie między nimi (w sytuacji kiedy rzeczywiste potrzeby stron mogą być ukryte).
Cechy negocjacji to:
- dobrowolność
- autonomia stron (strony same decydują o sposobie rozwiązania sporu),
- możliwość zachowania poufności postępowania.
Wartym podkreślenia jest fakt, że w negocjacjach nie zawsze mamy do czynienia z konfliktem- mogą one dotyczyć np. podpisania umowy gospodarczej i ustalania jej warunków.
Strony mogą zdecydować się na samodzielne prowadzenie negocjacji jednak w wielu przypadkach wskazane jest korzystanie z pomocy ekspertów. Udział niezależnych ekspertów może być bardzo przydatny w momencie, kiedy strony zaczynają kierować się emocjami i zapominają o stanie faktycznym. Eksperci stanowić mogą w negocjacjach pierwiastek bezstronności oraz pomogą przypomnieć sobie po co tak naprawdę strony zdecydowały się na negocjacje.
Przed negocjacjami strony powinny dokładnie zdefiniować problem, a także korzyści jakie mogą przynieść udane negocjacje.
Podczas negocjacji bardzo często dochodzi do ujawnienia ukrytych interesów, rozbieżności, konfliktów - mimo tego nie należy zapominać o głównym powodzie negocjacji. Oczywiście negocjować można wszystko i należy rozwiązać każdy spór, który pojawi się w trakcie negocjacji, jednak należy uważać, żeby drobne zatargi nie uniemożliwiły zawarcie porozumienia.
Do negocjacji zawsze należy dobrze się przygotować
Kwestia poufności i tajności informacji uzyskanych w związku z prowadzeniem negocjacji nie jest obligatoryjna jak w przypadku mediacji. Podczas negocjacji strony mogą ustalić, czy rozmowy są poufne i tajne, czy też nie.
Postępowanie pojednawcze
Jest to jedna z form procedur zmierzających do zawarcia ugody przed wdaniem się w spór przed sądem powszechnym. Pojęcie postępowania pojednawczego ma zastosowanie w sprawach cywilnych i prawa pracy.
Cechy postępowania pojednawczego:
- niższe koszty niż przy postępowaniu sądowym – wpis sądowy jest stały i wynosi tylko 15 zł, a jeżeli dojdzie do ugody, wynosi on dziesiątą część wpisu stosunkowego należnego od wartości przedmiotu ugody, na poczet którego zalicza się wpis stały;
- może być zainicjowane wnioskiem zarówno wierzyciela, jak i dłużnika;
- dobrowolność;
- szybkość postępowania- pomija się etap postępowania sądowego z całym jego formalizmem (postępowanie dowodowe, zaskarżanie orzeczeń itp.);
- korzystniejszy skutek, wynikający z zawarcia ugody – spór nie przeradza się w ostry konflikt, strony rozstają się we względnej zgodzie.
Postępowanie pojednawcze w procesie cywilnym jest uregulowane w art. 184 – 186 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c). Celem postępowania pojednawczego jest załatwienie sporu w drodze ugody przed wniesieniem pozwu. Na gruncie k.p.c. ugoda jest umową w której strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać.
Co do zasady, postępowanie pojednawcze powinno kończyć się zawarciem ugody, której treść zamieszcza się w protokole z posiedzenia i stwierdza podpisami stron. W sytuacji, gdy ugoda nie może być podpisana przez strony, sąd stwierdza tę okoliczność w protokole (art. 185 § 3 k.p.c.).
W prawie pracy postępowanie pojednawcze jest uregulowane w art. 244 . – 258 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (k.p).. Zgodnie z art. 244 § 1 k.p. „w celu polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze”. Zadaniem komisji pojednawczej jest jedynie nakłanianie stron powstałego sporu do zawarcia ugody, a następnie spisanie treści ugody przed nią zawartej. Komisja pojednawcza nie może natomiast arbitralnie przesądzić o istocie sporu.
W sprawach dotyczących rozwiązania, wygaśnięcia lub nawiązania stosunku pracy postępowanie pojednawcze kończy się z mocy prawa z upływem 14 dni od dnia złożenia wniosku przez pracownika, a w innych sprawach - z upływem 30 dni od dnia złożenia wniosku. W przypadku nie zawarcia ugody w ww. terminach komisja na żądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakończenia postępowania pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy. Jeżeli w sprawach dotyczących rozwiązania, wygaśnięcia lub nawiązania stosunku pracy pracownik uważa, że zawarta ugoda narusza jego słuszny interes, może on wystąpić do sądu pracy w terminie 14 dni od dnia jej zawarcia z żądaniem uznania jej za bezskuteczną. W pozostałych sprawach termin ten wynosi 30 dni.
Ugoda zawarta przed komisją pojednawczą po nadaniu jej przez sąd pracy klauzuli wykonalności podlega egzekucji w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Arbitraż (sąd polubowny)
Arbitraż w prawie polskim regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1154 – 1217).
Najważniejszymi cechami tej formy rozwiązywania sporów są przede wszystkim:
- dobrowolność,
- co do zasady jednoinstancyjność (co wpływa na szybkość postępowania),
- niskie koszty postępowania,
- poufność (w postępowaniu polubownym nie uczestniczy publiczność),
- nieograniczony zasięg terytorialny – strony mogą dowolnie wybrać miejsce postępowania,
- wyrok sądu polubownego po nadaniu mu klauzuli wykonalności może być skierowany do egzekucji,
- sąd polubowny może rozstrzygać także w oparciu o zasady prawa lub zasady słuszności,
- w przypadku wyboru sądu polubownego, strony nie mogą dochodzić swoich roszczeń w sądzie powszechnym.
Arbitraż może być zarówno arbitrażem instytucjonalnym (działającym stale sądem polubownym), jak i arbitrażem powoływanym ad hoc (w celu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy). Stałymi sądami polubownymi działającymi w Polsce są m.in.: Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej, stałe polubowne sądy konsumenckie, Sąd Arbitrażowy przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan.
Poprzez arbitraż rozstrzygane mogą być spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe, w których możliwe jest zawarcie ugody sądowej. W zakres ten nie wchodzą jednak sprawy o alimenty. W przypadków sporów z zakresu prawa pracy, zapis na sąd polubowny jest dopuszczalny tylko po powstaniu sporu i musi zostać zawarty na piśmie.
Skierowanie sprawy pod rozstrzygniecie sądu polubownego wymaga wskazania przedmiotu sporu (czego dotyczy) lub stosunku prawnego (np. umowy), z którego spór wyniknął, lub może wyniknąć. Można zatem dokonać zapisu w przypadku sporu, który dopiero ma mieć miejsce.
Decydując o przekazaniu sprawy do arbitrażu strony, chcąc mieć większy wpływ na sposób prowadzenia postępowania, mogą przy zachowaniu zasady równości stron – uregulować w zapisie swoje uprawnienia i obowiązki w inny sposób niż wynika to z postanowień regulaminu stałego sądu polubownego bądź ustawy. Mogą na przykład samodzielnie: wskazać liczbę arbitrów, dokonać ich wyboru z uwagi np. na posiadane wykształcenie, znajomość języków (biorąc jednak pod uwagę postanowienia art. 1170 k.p.c.), ustalić procedurę (np. miejsce postępowania, sposób doręczeń, sposób zabezpieczenia, miejsce posiedzeń, język postępowania, termin wniesienia pozwu i odpowiedzi na pozew), zasady wyrokowania (upoważnić sąd polubowny do rozstrzygania sporu według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności, ustalić, czy orzeczenia będą zapadać większością czy jednomyślnością głosów).
Przeciwko wyrokowi sądu polubownego można złożyć skargę o jego uchylenie, którą rozpatruje sąd powszechny. Podstawy do jej wniesienia określa art. 1206 k.p.c.
Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta ma taką samą moc prawną jak wyrok sądu powszechnego lub ugoda przed nim zawarta. Warunkiem jest ich uznanie albo stwierdzenie ich wykonalności przez sąd.
https://www.prawo.pl/kadry/adr-pozwala-bowiem-znacznie-ograniczyc-koszty-postepowania,270874.html
https://mikroporady.pl/slownik-pojec/postepowanie-pojednawcze